زاینده رود چگونه خشک شد/ وقتی مدیریت چندگانه زاینده رود را خشک کرد

به گزارش خبرنگار مهر، زاینده رود رودخانه‌ای بود که همه جریان آن را ضروری می‌دانستند و بر این باور بودند که سکون نخواهد داشت و محل زایش آب و همچنین به معنی زنده رود است اما در سال 1379 نخستین خشکی خود را تجربه کرد تا نشان دهد برداشت بی‌رویه حتی از رودخانه‌ای که محل زایش آب است هم می‌تواند آن را خشک کند.

در همان سالها بود که شایعات فراوانی دهان به دهان در شهر اصفهان چرخید و هر کسی دلیل خشک شدن زاینده رود را در مسئله ای می دانست. دقیقا در همین ایام بود که راه اندازی خط اول انتقال آب زاینده رود به یزد را نیز شاهد بودیم تا نخستین خشکسالی زاینده رود در دهه های اخیر رقم بخورد. در این خصوص حسین محمد رضایی، رئيس انجمن حمايت از كشاورزان شهرستان اصفهان در گفتگو با خبرنگار مهر بیان داشت: با انتقال آب به استان یزد در سال 1379 اولین خشکی در زاینده رود شکل گرفت و هر روز به برداشت آب از زاینده رود افزوده شد و هر سال خشکی آن گسترش یافت، خط انتقالی که قرار بود پس از راه اندازی تونل سوم کوهرنگ اجرایی شود.

در این بین کانون تشکل های غیر دولتی زیست محیطی استان اصفهان در بیانیه ای در سال 1379 اعلام داشت "در حال حاضر حیات این رودخانه و کل منطقه تحت تاثیر آن به خطر افتاده است... متأسفانه سیاست های غلط، تاثیرات خشکسالی را مضاعف کرده است... ، در صورتی که در موارد مذکور چاره اندیشی به عمل نیاید منطقه به زودی درگیر بحران های اکولوژیکی، اجتماعی، و اقتصادی جدی خواهد شد که برون رفت از آن بسیار مشکل خواهد بود".

33 پل

هرچند که بسیاری از کارشناسان عرصه زیست محیطی در آن دوران نکات زیست محیطی لازم را به مسئولین تذکر داده بودند اما متاسفانه ما هر روز شاهد واگذاری بخشی از آب زاینده رود به بخش‌ها و استان‌های مختلف بودیم.

موضوعی که نگرانی بسیاری از دوست‌داران محیط زیست و کشاورزان را به همراه داشت. خشکسالی های زاینده رود در سالیان متمادی ادامه داشت تا جایی که در سال 1388 بستر خشک زاینده رود شاهد برگزاری یک همایش در بستر خشک خود باشد در این همایش علل خشک شدن زاینده رود بررسی شد.

در این جلسه عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان گفت: ‌‌اکنون با توجه به این شرایط نمی‌توان به کشاورزان گفت شما از آب زاینده رود بی‌بهره هستید ولی متاسفانه این امر عملیاتی شده است.

محمدعلی بصیری ادامه داد: در گذشته کشاورزان اصفهانی نزدیک به 40 درصد آب رودخانه را استفاده می‌کردند که اکنون این رقم به کمتر از 7 درصد رسیده است.

این در حالی است که حدود 73 درصد آب زاینده رود از کشاورزان حق آبه دار، 33 درصد سهم زاینده رود است.

در پایان این همایش مردم اصفهان طوماری یک و نیم کیلومتری برای ارسال به رئیس جمهور در اعتراض به خشکی زاینده رود امضاء کردند اما پس از برگزاری این همایش بود که موضوع تغییر مرز آبی زاینده رود توسط برخی از مسئولان استان چهارمحال و بختیاری مطرح شد در آن زمان معاون اسبق سیاسی استانداری اصفهان به مهر گفت: تعیین مرزهای تقسیماتی استانها مقوله مهمی است که از دیرباز همواره مورد بازبینی مدیریت استانها قرار گرفته و در این حوزه نیز استان اصفهان در چهار نقطه دچار مشکلاتی است که البته شاخص آن در نقاط مرزی اصفهان و چهارمحال و بختیاری به چشم می خورد.

مجید نادرالاصلی افزود: استان چهار محال و بختیاری تاکنون نزدیک به سه نوبت در تقسیمات استان خود با اصفهان تغییراتی را ایجاد کرده که باید در این عرصه هوشیارانه عمل کرد.

پل چوبی

در شهریور همان سال بود که مدیر عامل کانون خبرگان کشاورزی اصفهان گفت: به گفته سازمان آب منطقه‌اى در سال 86- 87، یک میلیارد و 350 میلیون مترمکعب آب از دریچه سد خارج شده که از این میزان 350 میلیون مترمکعب به کشاورزى، 120 میلیون متر مکعب براى صنعت و 370 تا 400 میلیون مترمکعب به مصارف شهرى اختصاص یافته است.

‌اسفندیار امینى ادامه داد: در صورتى که این اعداد را با هم جمع کرده و از آب کل تفریق کنید، مشاهده مى‌شود که 470 میلیون مترمکعب گم شده است. ‌

‌امینى افزود: اگر 150 میلیون مترمکعب آب برداشتى استان چهارمحال و بختیارى از عدد 470 کسر شود باز هم سرنوشت 350 میلیون مترمکعب آب نامشخص است. ‌

در همین ایام موضوع پمپاژهای غیرمجاز در بالادست زاینده رود نیز از دیگر مسائلی بود که مورد انتقاد بسیاری از کارشناسان قرار گرفت: موضوعی که حتی کارشناسان آب در استان چهارمحال و بختیاری نیز آن را تائید می کردند.

یک کارشناس مسائل آب در استان چهار محال و بختیاری با اشاره به اینکه پمپاژ آب زاینده رود به ارتفاعات در چهارمحال و بختیاری توجیه اقتصادی ندارد، گفت: در هر صورت وضعیت ایجاد اشتغال در این استان این گونه پمپاژها را توجیه می‌کند.

وی ادامه داد: ‌ به عنوان یک کارشناس مسائل آب به چنین پمپاژهایی در چهارمحال و بختیاری اعتقاد ندارم، اما مردم در آنجا فشار می‌آورند و نمایندگان آنان نیز در مجلس با همین فشارها به دنبال اخذ مجوز می‌روند و این استان نیز اعتقادی به برداشت غیر قانونی ندارد، اما مردم در آنجا هم در مضیقه و مشکل هستند.

در همین ایام بود که آمار قابل توجهی در خصوص برداشتهای غیر مجاز در بالا دست زاینده رود منتشر شد البته این مسئله همچنان هم ادامه دارد.

پس از آن در سال 1390 بود که موضوع اجرای تونل گلاب مورد انتقاد کارشناسان چهار محال و بختیاری قرار گرفت طرحی که قرار بود در محدوده استان اصفهان اجرا شود و هدف آن تامین آب شرب اصفهان بود که در حالت بحرانی قرار داشت.

پل خواجو

کارشناسان چهارمحال و بختیاری بر این باور بودند که طرح‌های انتقال آب نظیر تونل گلاب عملاً اسباب خشک شدن یکی از پرآب‌ترین رودخانه‌ های طویل و تاریخ ساز کشور و نابودی حیات تالاب بین‌المللی و منحصر به فرد گاوخونی که به حق آن را نگین فیروزه‌ای کویر نامیده اند را به همراه دارد.

اما با گذری از دیگر حوادث که بر سر زاینده رود آمده است نکته ای که قابل توجه است این است که این رودخانه اکنون به رودخانه‌ای فصلی تبدیل شده است رود خانه ای که چند سالی است دیگر آبی در آن جریان پیدا نمی‌کند و یا در صورت جریان، این جریان به صورت موقتی و تنها برای چند روز است.

آخرین باری که اصفهانی‌ها جریان رودخانه زاینده رود را در شهر اصفهان به چشم دیدند به فروردین ماه سال گذشته بر می‌گردد که این موضوع شادی بسیاری را در میان مردم اصفهان به همراه داشت و سبب شد تا کشاورزان شرق اصفهان که سالها خشک سالی را تجربه کرده بودند بتوانند پس از چند سال کشت داشته باشند.

البته باز شدن زاینده رود در این زمان هم موقتی بود و تنها برای کشت بهاره کشاورزان و با دیر بازشدن آب برای کشاورزان و زود بسته شدن آن خسارات مضاعفی به کشاورزان که براثر بی آبی ورشکته شده بودند وارد کرد.

در این خصوص نیز رئیس انجمن حمایت از کشاورزان شهرستان اصفهان در گفتگو با مهر بیان داشت: با توجه به اینکه کشاورزان حق آبه دار 33 درصد سهم زاینده رود حدود 73 درصد آب زاینده رود را دارند.

حسین محمدرضایی ادامه داد: کل آب زاینده رود طبیعی که هزاران سال است جاری و ساری بوده بطور میانگین در بلند مدت 850 میلیون متر مکعب در سال است و با احتساب آب تونل اول کوهرنگ که در سال 1332 افتتاح شده است و هزینه های حفر آن توسط خود کشاورزان حق آبه دار پرداخت شده بطور میانگین در سال 300 میلیون متر مکعب بوده که جمعاً یک میلیارد و 150 میلیون متر مکعب است.

وی ادامه داد: نباید فراموش کرد که آبی که دولت می تواند در آن دخل و تصرف داشته باشد آب تونل دوم که در سال های نرمال 250 میلیون متر مکعب بوده و از حوضه کارون و تونل سوم که هنوز به بهره برداری نرسیده، است و تونل خدنگستان با آورد 70 میلیون متر مکعب و تونل چشمه لنگان با 120 میلیون متر مکعب در سال از شهرستان فریدن است که وزارت نیرو برای تامین شرب و صنعت و توسعه کشاورزی و یا انتقال به سایر نقاط دیگر می تواند استفاده کند، جمعا 440 میلیون متر مکعب در سال است که برای آب شرب استان هم کفایت نمی کند.

پل شهرستان

پس از بسته شدن زاینده رود از آن زمان تا کنون جلسات متعددی در خصوص زاینده رود برگزار شد و چشم همه مردم و مسئولین استانی به طرحی بود که مطالعات آن از 12 سال پیش آغاز شده بود طرحی که در آن انتقال آب به فلات مرکزی ایران لحاظ شده بود.

اما با روی کار آمدن دولت جدید و گلایه برخی از مدیران گلایه‌ها برای اجرایی شدن تونل بهشت آباد از سر گرفته شد چنانچه استاندار چهار محال و بختیاری در سخنان خود در بهمن ماه سال گذشته اظهار داشت: حفرتونل گلاب مرگ زاینده رود و حفر تونل بهشت آباد نابودی اقلیم چهارمحال و بختیاری را در پی دارد.

این گلایه مسئولان چهار محال و بختیاری ادامه داشت تا جایی که در فروردین ماه سال جاری مردم استان چهارمحال و بختیاری پیش از ظهر پنج شنبه با تجمع در محل بازار شهرکرد خواستار تجدید نظر در طرح های انتقال آب از این استان و تصمیم گیری کارشناسانه در این حوزه شدند.

نماینده ولی فقیه در دانشگاه شهرکرد در این گردهمایی در اعتراض به احداث تونل های گلاب و بهشت آباد گفت: مردم چهار محال و بختیاری حامی نظام و ولایت هستند اما با بی قانونی مبارزه می کنند.

حجت الاسلام امیر قلی جعفری اظهار داشت: زاینده رود باید جاری باشد و مردم بحثی با مردم اصفهان ندارند.

در این گردهمایی نماینده مردم شهرستان های فارسان، اردل، کوهرنگ و کیار در مجلس شورای اسلامی، حمیدرضا عزیزی با اشاره به اینکه چنانچه حق آبه کشاورزان و شیلات و ... در این استان داده شود مازاد آب می تواند انتقال داده شود، بیان داشت: از حق خود دفاع می کنیم.

33 پل

مشاور داخل و مجری پروژه بهشت آباد اما در خصوص شبهه خشک شدن چشمه ها پیش از این در گفتگو با خبرنگار مهر بیان داشته بود: با استفاده از دستگاه TBM جدید بلافاصله پس از حفاری کار تحکیم، تزریق به جداره، آب بندی و پوشش بتن مسلح انجام می گیرد بنابراین تونل با این روش اجرا هیچ تاثیری روی خشک شدن چشمه ها ندارد.

لطف الله ضیایی ادامه داد: ظاهراً دلیل مخالفت با تونل اثر گذاری تونل بر روی چشمه های مسیر عنوان شده است. در شرایطی که دستگاه های تونل ساز مدرن امکان حفاری ایمن و با آب بندی کامل زیر دریاها و اقیانوس ها را فراهم کرده اند و ده ها تونل در دست بهره برداری زیر دریاها و اقیانوس ها شاهد زنده ای بر آن است که ادعای تأثیر تونل بر چشمه ها بهانه و دستاویزی برای مخالفت با انتقال آب بهشت آباد است.

اما همگام با مخالفت در خصوص اجرای تونل بهشت آباد که قرار بود انتقال آب به فلات مرکزی ایران را به همراه داشته باشد موضوع تونل گلاب دو نیز مطرح شد تونلی که سطح اجرای آن مربوط به استان اصفهان بود و هدف آن نیز تامین آب شرب برای اصفهان که هم اکنون در خط قرمز قرار گرفته است.

در خصوص تونل گلاب فرماندار سابق شهرستان سامان به خبرنگار مهر گفته بود:  این پروژه مجوز قانونی برای اجرا و انتقال تونل را دارا نیست.

قربانی با اشاره بر اینکه درباره این پروژه باید شفاف سازی صورت گیرد و مجوزات قانونی باید برای مردم این استان در راستای این پروژه ارائه شود، عنوان کرد: با تغییر مسیر تاریخی رودخانه زاینده رود باغاتی که کشاورزان این شهرستان در انها سرمایه گذاری داشتند از بین خواهد رفت و دیگر قطب گردشگری سامان در این استان و کشور وجود نخواهد داشت.

با توجه به مخالفتهای نمایندگان مجلس و مسئولین استان چهارمحال و بختیاری این طرح شش ماه پیش متوقف شد تا برخی از مجوزات زیست محیطی را گرفته و بررسی بیشتری شود تا در نهایت در سفری که معاون امور هماهنگی استان‌های معاونت راهبردی و برنامه ریزی رئیس جمهور به اصفهان داشت از برخی حقایق پرده برداشت و اظهار داشت: گلاب 2 طرحی درون استانی است و نقش پدافند غیر عاملی را دارد.

صالح‌ افزود: راه اندازی این تونل از شش سال گذشته و از زمانی که بر اثر برخورد یک دستگاه بولدوزر با لوله نفت در محور رودخانه منجر به آلوده شدن آب رودخانه اصفهان به نفت شد در دستور کار قرار گرفت.

33 پل

صالح با بیان اینکه این طرح کاملا قانونی است و مطالعات اجرای آن بر اساس ماده 62 قانون انجام شده است،‌ اظهار داشت: امیدوارم به زودی این طرح نیز آغاز و به بهره برداری برسد.

دقیقا چند روز در همان روزی که این سخنان مطرح شد وزیر نیرو با حضور سرزده در محدوده استان اصفهان و بدون هماهنگی قبلی با مسئولین استانی به بازدید از اجرای طرحی رفت که شش ماه پیش متوقف شده بود طرحی که در آن خبری از کار نبود و تنها گروهی در این تونل مشغول به فعالیت بودند تا از ریزش‌های احتمالی جلوگیری کنند.

وزیر نیرو پس از بازدید از این مجموعه هدیه دیگری به مردم اصفهان داد در این خصوص نماینده مردم شاهین شهر و میمه در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه یکی از مقامات بلند مرتبه اجرایی کشور و تعدادی از شهروندان استان‌های همجوار با استفاده از خطوط هوایی و بدون هماهنگی با استاندار و هیچ یک از مسئولان استان اصفهان وارد خاک این استان شده و از تونل گلاب 2 بازدید کرده‌اند به خبرنگار مهر گفت: در این راستا به جرات می توان گفت که بسیاری از مشکلات موجود در حوزه آبی کشور تصمیمات غیر کارشناسانه وزیر نیرو است.

حسینعلی حاجی دلیگانی بیان داشت: نمایندگان مردم استان اصفهان در مجلس شورای اسلامی به شدت با این تصمیم وزیر نیرو مخالفت کرده و این اقدام را به نوعی دهن کجی به استان شهید پرور اصفهان می‌دانند.

همین اقدام وزیر نیرو سبب شد تا گلایه اعضای شورای شهر اصفهان نیز بلند شود و آنها حتی تهدید به استعفا کنند.

مجمع نمایندگان استان اصفهان نیز در همین حین و در بازتاب به چنین حرکتی و عدم رسیدگی به وضعیت زاینده رود، متوقف شدن طرح تونل گلاب دو و برکناری مدیر عامل منطقه ای در مقابل نهاد ریاست جمهوری تحسن کردند تا از این طریق گلایه خود را به رئیس جمهور برسانند.

رئیس مجمع نمایندگان استان اصفهان در این خصوص با اشاره به بازدید اخیری که وزیر نیرو از برخی مجموعه‌های در حال فعالیت داشته است، گفت: مراتب ناخرسندی نمایندگان اصفهان در مجلس شورای اسلامی از مجموعه‌ای از رفتارها و یا اقدامات مدیریتی و حوزه تصمیم گیری وزارت نیرو ابلاغ شده است.

دکتر عباس مقتدایی بیان داشت: پیرو جلسات مستمری که پیشتر مجمع نمایندگان استان اصفهان با مقامات کشوری داشتند، جلسه‌ای فوق العاده ای در مجلس شورای اسلامی با حضور همه اعضای مجمع نمایندگان استان اصفهان برگزار شد و با توجه به نگرانی‌های مطرح شده اخیر که در جریان بازدید وزیر نیرو از برخی از مجموعه‌های در حال فعالیت ایجاد شد این مجموعه نگرانی‌ها در مجمع نمایندگان استان اصفهان بررسی شد.

 وی ادامه داد: به این جمع بندی رسیدیم تا معاون پارلمانی وزیر نیرو دعوت شود و توضیحاتی را مطرح نماید بعد از ارائه توضیحات از رئیس مجلس هم خواستیم با وزیر نیرو نیز در این خصوص مذاکره کند.

مقتدایی با اشاره به اینکه بخشی از مذاکرات نتوانست ابهامات برخی نمایندگان را برطرف کند ضمن اینکه مراتب ناخرسندی نمایندگان از مجموعه‌ای از رفتارها و یا اقدامات مدیریتی و حوزه تصمیم گیری ایجاد شد گفت: مجمع نمایندگان به این جمع بندی رسید تا با حضور در نهاد ریاست جمهوری موضوع دنبال شود.

تحصن نمایندگان در برابر نهاد ریاست جمهوری نزدیک به چهار ساعت به درازا انجامید که این موضوع نیز گلایه بسیاری از نمایندگان را به همراه داشت اما اکنون همانند گذشته مردم اصفهان در انتظار هستند تا نظر وزیر نیرو و مسئولین کشوری را برای آینده طرح‌های مهمی چون تونل گلاب 2، بهشت آباد و آینده زاینده رود دیده و بشنوند.

....................

گزارش: محمد قاسمی